حمل و نقل جاده ای بعد از انقلاب اسلامی در ایران
با وجود این که راه های مختلف ریلی، هوایی و دریایی برای انتقال بار و مسافر در ایران و جهان وجود دارد، همچنان حمل و نقل جاده ای پر مصرف ترین راه برای انتقال محسوب می شود. اصلی ترین علت این موضوع را می توان ارزان بودن این مسیر، به عنوان یکی از مزایای حمل و نقل جاده ای، دانست. در متن زیر عناوین زیر را خواهید یافت:
- دوران شکوفایی حمل و نقل زمینی در ایران
- رونق حمل و نقل
- اثرات فرسودگی ناوگان حمل و نقل جاده ای
- مشکلات ناشی از افزایش جمعیت
- بررسی وضعیت اتوبوس های ناوگان حمل و نقل مسافری
- بررسی وضعیت کامیون ها در ناوگان حمل و نقل باری
- بررسی زیرساخت های حمل و نقل مسافری و باری
- تاثیر حمل و نقل جاده ای بین المللی در ایران
دوران شکوفایی حمل و نقل زمینی در ایران
دوران شکوفایی حمل و نقل زمینی در ایران را می توان به شروع جنگ ایران و عراق (1358) نسبت داد. تا پیش از این تاریخ، حمل و نقل جاده ای توسعه و تکامل زیادی نداشت. عوامل زیر موجب آشکار ساختن نیاز و اهمیت حمل و نقل شد:
- نیاز جبهه های جنگ
- افزایش جابجایی
- تراکم کالا در بنادر و مرزها
در این دوران در کنار امکانات خطوط آهن، شبکه جاده ای اعتبار زیادی پیدا کرد. کارخانجات خودروسازی که بعد از رکود بزرگتری شدند به طوری که حجم تولیدات آن ها به پایین ترین میزان دوره فعالیت شان رسید.
رونق حمل و نقل
کاهش میزان تولید وسایل نقلیه موتوری و افزایش بی رویه جمعیت، موجب افزایش سریع و چشمگیر قیمت وسایل نقلیه اعم از شخصی، اتوبوس و کامیون گردید. تعداد زیاد کشتی های در انتظار نوبت در بنادر و کمبود کامیون ها، دولت و مسئولین حمل و نقل کشور را وادار ساخت برای تشویق کامیون داران، سوبسیدهایی را منظور کنند. این سوبسیدها در قالب تحویل قطعات و لاستیک ارزان قیمت ارائه می شد.
اثرات فرسودگی ناوگان حمل و نقل جاده ای
گرچه این سیاست ها تا اندازه ای به حل مشکلات کمک می نمود. ولی فرسودگی ناوگان جاده ای مانع از سرعت لازم در جابجایی کالا بود. به همین دلیل وزارت راه و ترابری برای جبران کمبود و سرعت بخشیدن به تخلیه بنادر، اقدام به خرید و ورود تعداد زیادی کامیون جدید نمود. هم زمان با این تصمیم بعضی از ارگان های دیگر نیز به منظور رفع نیازهای خود حرکت مشابهی انجام دادند. واردات کامیون های جدید تا حدود زیادی توان باربری کشور را بهبود بخشید.
مشکلات ناشی از افزایش جمعیت
در این دوران جابجایی مسافر نیز با مشکلات زیادی مواجه بود. زیرا تناسبی میان تقاضا و ظرفیت جابجایی اتوبوس ها وجود نداشت. هجوم مسافر به پایانه های مسافربری هر روز بیشتر می شد. از طرف دیگر تعداد زیادی از اتوبوس ها به اعزام نیروها و تدارکات پشت جبهه ها اختصاص یافته و بنابراین از چرخه حمل و نقل عمومی خارج شده بودند. کارخانجات اتوبوس سازی بر اثر کمبود قطعات و مشکلات ارزی تقریبا به حالت نیمه تعطیل درآمده بودند.
بررسی وضعیت اتوبوس های ناوگان حمل و نقل مسافری
با وجود این، ناوگان فرسوده مسافری، که عمر 80درصد اتوبوس های آن بیش از 15 سال بود توانست در دوران جنگ با بنیه و توان ضعیف خود بار سنگین جابجایی مسافر در داخل و حتی خارج از کشور را بر دوش کشد. هر چند بسیاری از اتوبوس ها از نظر ایمنی قابل اعتماد نبودند و قانونا نمی بایست از وجود آن ها برای حمل مسافر استفاده می شد. ولی نیاز و شرایط آن زمان مسائل ایمنی و فرسودگی اتوبوس ها را تحت الشعاع قرار داده بود. حداقل کارکرد سالیانه اتوبوس ها 180000 هزار کیلومتر یعنی برابر 1.4 عمر مفید اقتصادی آن بود. از نظر توزیع و جایگزینی وسایل نقلیه جدید ناوگان مسافربری کمترین سهم را داشت.
بررسی وضعیت کامیون ها در ناوگان حمل و نقل باری
در مورد حمل و نقل باری نیز همین مسئله صادق است. بنا بر آمارهای سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای در حال حاضر 250 هزار دستگاه کامیون سبک و سنگین در جاده های کشور رفت و آمد می کنند که از این تعداد 100 هزار دستگاه عمر بیش از 25 سال و 57 هزار دستگاه کاملا فرسوده هستند.
بررسی زیرساخت های حمل و نقل مسافری و باری
از نظر زیرساختی در حال حاضر جمعا 172927 کیلومتر جاده در کشور وجود دارد که 125908 کیلومتر آن آسفالته (شامل 1429 کیلومتر بزرگراه) و 47019 کیلومتر غیر آسفالته.
تاثیر حمل و نقل جاده ای بین المللی در ایران
حمل و نقل جاده ای بین المللی در طول سال ها فعالیت، دستخوش تحولات و دگرگونی های زیادی شده است. این بخش از حمل و نقل با ناوگان کوچک خود همیشه در معرض تهاجم شرکت های قدرتمند خارجی بوده و سهم ناچیزی از بازار واردات و صادرات کشور را داشته است. حمایت از حمل و نقل جاده ای به طور مستمر نبوده و تنها محدود به حذف پاره ای مقررات و ضوابط بازدارنده و اولویت حمل بخشی از کالاهای وارداتی با کامیون های ایرانی می شده است. ناوگان حمل و نقل جاده ای بین المللی علاوه بر مشکلات داخلی در عرصه رقابت با کامیون های خارجی که از امکانات و تکنولوژی برتر استفاده می کنند نیز عقب می ماند.
پس بدین ترتیب دیدیم که پس از انقلاب اسلامی در ایران، حمل و نقل جاده ای و ریلی چه مسیری را طی کرد. همچنین دیدیم که جنگ ایران و عراق چه تاثیری در بهبود مسیرهای حمل و نقل و ادوات آن بر جای گذاشت. در انتها نیز از تاثیر حمل و نقل بین المللی در ایران گفتیم.