مشکلات ناشی از انحصار دولتی در راه آهن ایران
۷۰ درصد بازار حمل و نقل ریلی در اختیار راه‌آهن دولتی و حدود ۳۰ درصد در اختیار بخش خصوصی است. انحصار چه مشکلاتی را پدید می‌آورد؟ انحصار در بازار یک کالا یا حتی یک خدمت، عدم کارآیی ایجاد میکند. در حالی که رقابت ابزاری است که به واسطه آن، دست‌های نامرئی بازار، منافع شخصی را در راستای منافع اجتماعی قرار می دهد. انحصار با حذف عنصر کلیدی رقابت از بازار، موجب ایجاد شکاف میان نفع شخصی و منافع عمومی در بازار انحصاری می شود. در این مقاله از مشکلات و تنگناهایی که انحصار دولتی در زمینه راه آهن ملی ایجاد کرده است با شما سخن می گوییم. در این متن عناوین زیر را خواهید یافت:
- بزرگترین مشکل سیستم حمل و نقل ریلی ایران
- انحصارات اقتصادی
- انحطار اقتصادی چطور مشکل ساز می شود؟
- عواقب انحصارات اقتصادی
- گونه اخیر انحصارات اقتصادی
- زمینه های اصلی بهره برداری راه آهن ملی
- مشکلات عدم تبدیل این سازمان به شرکت
بزرگترین مشکل سیستم حمل و نقل ریلی ایران
بزرگترین مشکلی که گریبانگیر سیستم راه آهن ملی می باشد، تمرکزگرایی و شدید دولتی آن و وجود انحصار دولتی است. به نحوی که تنها شرکت غیر دولتی فعال در این بخش که توانسته تا حدودی این انحصار دولتی را بشکند، شرکت راه آهن شرقی بنیاد می باشد.
انحصارات اقتصادی
اصولا انحصارات اقتصادی از جمله پدیده هایی است که همزمان با رشد و شکوفایی سرمایه داری در غرب پدید آمدند. با به کار افتادن سرمایه های خصوصی در تولید صنعتی پس از انقلاب صنعتی، زمینه های رونق اقتصادی و گسترش دامنه سرمایه گذاری فراهم شد و با انباشت سرمایه در میان برخی از تولیدکنندگان به تدریج ظهور پدیده ای به نام انحصار اقتصادی تحقق یافت.
انحصار اقتصادی چطور مشکل ساز می شود؟
این سرمایه های بزرگ تا پیش از تبدیل شدن به یک قدرت اقتصادی مطلق و بدون رقیب، زمینه های رشد و توسعه تولید صنعتی و بهره برداری مطلوب از ظرفیت های تولید را فراهم آورند. این کار در جهت تحقق بکارگیری کامل عوامل تولید و در شرایطی صورت گرفت که بازار به شدت رقابتی بود. ولی با انباشت سرمایه و تمرکز قدرت اقتصادی، سرمایه داران به خاطر نقش تعیین کننده در تولید کالا و خدمات این امکان را بدست آوردند که به منظور افزایش سود و منافع اقتصادی خود، با ایجاد اختلال در کارکرد بازار و نظم آن، تعادل عرضه و تقاضا و در نتیجه تعادل عمومی را بر هم زده و با صدمه زدن به جریان مبادله عوامل تولید، به پدیده های ضد توسعه و ضد منافع عمومی تبدیل شوند.
عواقب انحصارات اقتصادی
در واقع با تمرکز قدرت اقتصادی و توان مالی در بازار تولید، موقعیتی انحصاری برای این نهادها بوجود آمد که بهره برداری غیرعقلانی و غیر منطقی را از عوامل تولید به دنبال داشت. این ویژگی انحصار دولتی سبب شد که در مقابله با آن قوانین ضد انحصار و ضد تراست در غرب پدید آمد. سپس به تدریج زمینه های دخالت دولت ها در بازار تولید و مصرف را گسترش بخشید.
گونه اخیر انحصارات اقتصادی
در سال های اخیر با گسترش دامنه فعالیت های اقتصادی و افزایش دخالت دولت در امور اقتصادی گونه دیگری از انحصارات شکل گرفت. این گونه انحصارات با هدف حفظ منافع ملی و تامین امنیت بهره برداری اقتصادی در برخی از زمینه ها را در اختیار دولت، به عنوان حافظ منافع ملی عمومی قرار داد. این نوع انحصار نه از طریق به کار افتادن سرمایه های بخش خصوصی و رشد آن بلکه با اختصاص سرمایه های عمومی و تمرکز سازمان تولید و بهره برداری آن در بخش دولتی به منصه ظهور رسید.
زمینه های اصلی بهره برداری راه آهن ملی
راه آهن دولتی ایران که از عمده ترین و قدیمی ترین انحصار دولتی کشور است، نمونه خوبی از انحطارات دولتی می باشد. این راه آهن از آغاز فعالیت خود در سه زمینه اصلی به بهره برداری پرداخته است:
- سرمایه گذاری در ساخت شبکه راه آهن و تاسیسات وابسته به آن که در حقیقت استفاده از منابع مالی عمومی در امور زیربنایی است.
- خرید وسایل و تجهیزات نقلیه و تشکیل ناوگان حمل و نقل ریلی و بهره برداری از آن.
- تامین نیازهای کالایی و خدماتی مجموعه تحت پوشش راه آهن که به سبب ضرورت های خاصی از زمان بهره برداری از شبکه ریلی بوجود آمد.
تبدیل راه آهن ملی از یک سازمان دولتی به یک شرکت دولتی
در نخستین گام، با تبدیل وضعیت راه آهن از یک سازمان دولتی به یک شرکت دولتی، اصل خودگردانی و درآمدزایی مورد تاکید قرار گرفت. هدف از چنین تغییری در درجه اول، پیروی از شرایط بازار در ارائه خدمات و کارکرد اقتصادی بوده است. نکته ای باید به آن توجه داشت: به سبب ساختار قدیمی راه آهن که ظرفیت و سرعت لازم برای هماهنگ شدن با شرایط پر فراز و نشیب بازار را نداشت، تحقق هدف یاد شده، لزوما نمی توانست مبتنی بر بازدهی و کارایی اقتصادی باشد. هر چند با افزایشی درآمد راه آهن این شرکت بیش از پیش بر درآمدهای حاصل از کارکرد خود متکی شد.
با این حال نظام حمل بار در شرکت راه آهن هنوز شکل و سازمان مناسب خود را نیافته است. در سال های اخیر افزایش تعرفه های حمل بار در راه آهن شتاب فراوانی گرفته و به سرعت فاصله خود را با تعرفه های حمل بار جاده ای کاهش داده است. این درحالی است که امکانات حمل بار توسط ناوگان حمل و نقل ریلی که می بایست در مقایسه با حمل بار از طریق جاده از مزیت های اقتصادی بیشتری برخوردار باشد، همپای افزایش تعرفه ها و گرانتر شدن حمل بار رشد نیافته است.
مشکلات عدم تبدیل این سازمان به شرکت
فقدان یک سیستم اطلاع رسانی کارا، برای حمل بار و جذب مشتری، محدودیت ها و مشکلات حمل ترکیبی، کندی سرعت حمل کالا و تخلیه و بارگیری آن همراه با افزایش کرایه حمل بار سبب شده تا دو عامل اصلی مربوط به مزیت های حمل بار از طریق راه آهن، تحقق نیابد:
- ارزانی
- سرعت جابجایی
هرگاه به این نارسایی ها محدودیت حمل انبار به انبار توسط راه آهن را نیز بیافزاییم، مشکلات آن بیش از پیش آشکار می شود.
پس بدین ترتیب دیدیم که انحصار دولتی در حمل و نقل ریلی تا چه حد است، چه مشکلات و تنگناهایی ایجاد می کند و چه عواقبی به همراه خواهد داشت. همچنین در ادامه زمینه های اصلی بهره برداری از راه آهن ملی چیست و برای تبدیل راه آهن از یک سازمان دولتی به یک شرکت دولتی چه مسیری باید طی شود.