تاریخچه کشتیرانی در جهان

در روایت تاریخی حمل و گمرک دیدیم که ایران چه مسیری را تا به امروز طی کرد. حال در راستای تکمیل این روایت، در این مقاله به سراغ تاریخچه کشتیرانی در جهان می رویم. همان گونه که می دانید حمل و نقل در مفهوم عام خود به عنوان یکی از مهم ترین عوامل مرتبط با تجارت بین المللی، تاثیر بسزایی در اقتصاد کلان هر کشوری گذاشته و به عنوان اهرمی عمل می نماید که اثرات مثبت و منفی خود در قیمت تمام شده کالاهای تولیدی و به تبع آن در نواسانات تجارت موثر واقع می شود و می تواند بر شرایط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی کشورها تاثیرگذار شود، حمل و نقل دریایی نیز به عنوان یکی از زیرمجموعه های صنعت استراتژیک حمل و نقل از مزایای بالقوه و مناسبی برخوردار است که موجب برتری آن و استفاده بیشتر از آن نزد متقاضیان در تجارت بین المللی می شود. در این مقاله به مباحث زیر خواهیم پرداخت:

• تاریخچه کشتیرانی در دوران باستان
• تاریخچه کشتیرانی در قرون وسطی
• حمل و نقل آبی در قرن 14
• حمل و نقل دریایی در قرن 19
• تاریخچه کشتیرانی در قرن 20
• نقطه کنونی جهان در صنعت کشتیرانی
• پیشرفت های حاصله در صنعت حمل و نقل بخاطر حمل و نقل آبی

تاریخچه کشتیرانی در دوران باستان

در دوران باستان از رودخانه ها جهت حمل بار به وفور استفاده می شد. در مصر باستان از پاپیروس برای ساخت کرجی های کوچک استفاده می گردید. دو اختراع کلیدی که موجب پدید آمدن انقلابی در تاریخچه کشتیرانی گردید، قایق چوبی و بادبان بود. با استفاده از این دو وسیله، سفر با صرفه تر و مطمئن تر شد. تا هزاره اول پیش از میلاد تجارت بازارهای منطقه مدیترانه، به خاطر استفاده از کشتی های چوبی و مهارت دریانوردان، در اختیار فنیقی ها بود. از نظر تاریخی فنیقی ها نقش مهمی در حرکت به سوی توسعه صنعت حمل و نقل دریایی ایفا نمودند. دریانوردان فنیقی با نفوذ به مدیترانه غربی، اقیانوس اطلس و هند، افق های جغرافیایی را گسترش دادند و  با خود فرهنگ خاور نزدیک را به ارمغان آوردند و الفبا و کاغذ را به یونانیان معرفی نمودند. یکی از مواردی که توسعه حمل و نقل دریایی نقش مهمی داشته، حفر کانالی از رودخانه نیل به دریای مدیترانه و ارتباط اقیانوس هند و دریای سرخ به این دریا بود. این کانال که در 523 قبل از میلاد به دستور داریوش هخامنشی حفر گردید، بزرگترین تحول در تجارت دنیای باستان بشمار می رفت.

تاریخچه کشتیرانی در قرون وسطی

در قرون وسطی در اروپای غربی تحولاتی در امر حمل و نقل رخ داد. به علت نیاز مردم و همچنین افزایش حجم جابجایی کالا بسیاری از راه ها، پل ها و کانال ها تعمیر و بازسازی شدند و کانال های جدیدی نیز احداث گردید. شارلمانی در مرتبط ساختن شاخه های دانوب تلاش نمود، اما موفق نشد. در قرون 12 و 13 کانال هایی در لومباردی از میلان به رود تی سی (حدود 31 میال) در ایتالیا و نیز در ممالک بنولوکس (بلژیک، هلند و لوکزامبورگ) ایجاد گردید.

حمل و نقل آبی در قرن 14

اما تا قرن چهاردهم که این کانال ها مجهز به دریچه های مخصوص گردیند، کانال های واقعی محسوب نمی شدند. مهم ترین عرصه پیشرفت در سال های 1500 تا 1900 در زمینه ساخت کانال روی داد. فرانسوی ها در این خصوص به موفقیت های چشمگیری دست پیدا کردند. بدون شک معروف ترین پروژه کانال سازی، کانال “دومدی” بود که در سال های 1681-1661 ساخته شد و خلیج بیسکی (Biscay) در غرب فرانسه را به مدیترانه متصل ساخت. این کانال 109 دیواره، یک تونل 500 فوتی و 149 مایل طول دارد. این آبراه به کشتی های تا 100 تن امکان داد که بدون دور زدن شبه جزیره ایبری به مدیترانه برسند.

حمل و نقل دریایی در قرن 19

حمل و نقل از طریق کانال در اواخر قرن نوزدهم در انگلستان توسعه یافت. با تلاش های جیمز برمندلی و فرانسیس گرتون، مراکز مهم نساجی به شهرهای ساحلی متصل شدند. از آن جا که هزینه حمل و نقل بیش از سرعت اهمیت داشت، کالاهای فله و سنگین از طریق کانال جابجا می گشت. توسعه کانال “Bridge Water” از منچستر به لیورپول در سال 1776 موجب کاهش ناگهانی 50 درصد از هزینه های بار و ایجاد سیستم تخلیه و بارگیری منظم و کارآمدتر شد. در ایالات متحده هم روند مشابهی با احداث کانال میدل سکس (Middlesex) در ماساچوست و موریس (Morris) در نیوجرسی و یونیون (Union) در پنسیلوانیا آغاز گردید.

تاریخچه کشتیرانی قرن 20

در قرون 19 و 20 کانال های دریایی بزرگ موجب سهولت کشتیرانی در جهان شد. برخی از آن ها مانند سوئز و پاناما زمان سفرهای دریایی را تقلیل دادند. در حالیکه برخی دیگر مانند منچستر و سنت لورنس موجب کاهش هزینه حمل و نقل آبی در مناطق درون مرزی شدند.

حمل و نقل در قرن بیستم با ادامه پیشترفت های انجام شده در قرن نوزدهم اختراعات جدید همراه بود،  توجه دست اندرکاران صنعت حمل و نقل بر سرعت بیشتر، کارایی بهتر، طراحی پیشرفته تر و افزایش سودمندی معطوف بود. در اواخر دهه 1970 کشتی های مسافری و باری از نظر شکل و عملکرد دستخوش تغییرات عمده ای شدند. طراحی کشتی های باری و شیوه های حمل و بارچینی در جهت حمل کالای بیشتر تغییر نمود. جابجایی مسافر با اختراع هواپیما محدود به کشتی های لوکس گردید و کشتی های بخار به تدریج کنار گذاشته شدند و جای آن ها را کشتی هایی با موتور دیزل گرفت. در سال 1958 اولین کشتی باری اتمی در کامدن (Camden) در انگلستان به آب انداخته شد. این کشتی را ساوانا (Savannah) نامیدند. اما هزینه ساخت آن بسیار گران تمام شد و عملا فضای کمتری برای بار داشت و نیازمند خدمه بیشتری بود.

نقطه کنونی جهان در صنعت کشتیرانی

صنعت کشتیرانی و حمل و نقل دریایی امروزه به صورت یکی از پیچیده ترین صنایع جهان درآمده و پیشرفته ترین تکنولوژی های موجود در آن به کار گرفته می شود. کشتی ها از نظر ساخت و کاربرد بسیار متنوع گشته و عملیات تخلیه و بارگیری و سایر فعالیت های بندری به آخرین سیستم های علمی و صنعتی مجهز شده اند. این سرمایه گذاری ها و پیشرفت ها موجب گردیده که حجم عظیم 6 میلیارد تن بار توسط 30.936 کشتی تجاری بیش از 1000 تن (آمار سال 2005) در 3022 بندر کوچک و بزرگ در 188 کشور در سطح جهان جابجا شود.

منبع سایت

شکل کنونی حمل و نقل دریایی

وجود مزیت نسبی در حمل و نقل دریایی نسبت به سایر روش های حمل و نقل به خصوص در جابجایی بارهای حجیم، بازار گسترده و رقابت آمیزی را در این فعالیت حمل و نقل در ابعاد بین المللی ایجاده کرده است. این رقابت چه در زمینه ارائه خدمات حمل دریایی اعم از:

• کشتیرانی
• کشتی سازی
• کشتی داری

و چه در توسعه، گسترش و نوآوری از بنادر بازرگانی بین المللی در ارائه خدمات هر چه بیشتر و گسترده تر پدید آمده است. به صورتی که علاوه بر منافع قابل توجهی که در امور مربوط به خدمات در این بخش وجود دارد، بنادر معتبر و مطرح موجود در نقاط مختلف نیز به صورت یکی از مطمئن ترین منابع کسب درآمد ارزی برای کشورهای مختلف می باشد. امروزه جمعا 58 کشور در جهان دارای ناوگان کشتیرانی تجاری (کشتی های 1000 تن و بیشتر) می باشند.

پیشرفت های حاصله در صنعت حمل و نقل بخاطر حمل و نقل آبی

حمل و نقل دریایی با توجه به ویژگی های خاص خود و امکان رفت آمد در آب های آزاد بین المللی و در کوتاه ترین فاصله ممکن با وجود تمایزی مانند توانایی حمل و نقل، انتقال بار در حجم های زیاد و مسیرهای طولانی، زمان مناسب، قیمت ارزان، سلامت فیزیکی بار حمل شده و مانند آن از جایگاه خاصی در شقوق مختلف حمل و نقل برخوردار است. به همین دلیل نیز تکنولوژی جدید و فناوری های مدرن تکنیکی و ابزاری در این شاخه از حمل و نقل نیز در ابعاد بسیار وسیعی مورد استفاده قرار گرفته است. این وسعت و گستردگی از ساخت و ساز کشتی ها شامل نیروی محرکه، سیستم های کنترل و ناوبری دریایی، تجهیزان و مسایل مکانیکی و روش های مخابراتی و ارتباطی و مانند آن ادامه یافته و در تجهیز و راه اندازی و بهره برداری از بنادر بزرگ بین المللی در تمامی زمینه های ممکن حتی تفکیک و طبقه بندی بار، صدور انواع صورت حساب ها و … جلوه گر می شود.

در این مقاله سعی بر آن شد که تاریخچه کشتیرانی و حمل و نقل دریایی را از ابتدا تا کنون بررسی کنیم. در این مسیر که از دوران باستان شروع شد با نقش کوتاه اما موثر ایرانیان آشنا شدیم و بعد به سراغ ادامه این روایت در قرون وسطی تا قرن بیستم و امروزه رفتیم. همچنین دریافتیم که با جهانی شدن حمل و نقل دریایی، لزوم رعایت نکات ایمنی و سلامت محیط زیست و همکاری همه جانبه کشورهای جهان به طور مستمر تا چه اندازه حائز اهمیت است.