ساختار تشكيلاتی گمرك در ايران بعد از انقلاب اسلامی

همان طور که در مقاله تاریخچه گمرک در ایران قبل از انقلاب اسلامی گفتیم، گمرك سابقه‌ای به قدمت تاريخ دارد. اهمیت دانستن این تاریخ بی شک بر کسی پوشیده نیست. حال در این مقاله این روایت را ادامه می دهیم و به ساختار تشكيلاتی گمرك در ايران بعد از انقلاب اسلامی سال 1357 مفصل تر می پردازیم. اما قبل از آن بهتر است تصویر روشن تری از تعریف و معنی لغوی کمرگ ارائه دهیم. بنابراین در این مقاله به این مباحث خواهیم پرداخت:

• تعریف گمرک
• تعريف گمرك به عنوان يك اصطلاح بين المللي
• ساختار تشكيلاتی گمرك در ايران بعد از انقلاب
• نقش و وظایف گمرک جمهوری اسلامی ایران

تعریف گمرک

واژه گمرک که معادل در زبان انگلیسی Customs و در زبان فرانسه Douane می باشد و بنابر قول مشهور محقیقن، مورخین، مشتق از کلمه لاتین Commercium به معنی تجارت و مبادله کالا بوده که خود این کلمه مشتق از ریشه یونانی و در زبان ترکی به شکل واژه Kumruk (کومروک) یا Gumruk رواج یافته است. اين‌واژه بعدها دردوران صفويه به واسطه همجواري ايران ‌با تركيه در كشور ما نيز متداول شده است.

تعريف گمرك به عنوان يك اصطلاح بين المللي

شوراي همكاري گمركي، گمرك را چنين تعريف نموده است: ” گمرك سازماني است دولتي كه مسئول اجراي قانون گمرك و وصول حقوق و عوارض ورودي و صدوري و همچنين واردات، ترانزيت و صادرات كالا مي باشد.” اين اصطلاح به هريك از قسمت هاي سازمان گمرك و يا ادارات اصلي يا تابعه آن نيز اطلاق مي‌شود مثلا درمورد مامورين گمرك، حقوق و عوارض ورودي و صدوري و كنترل واردات يا صادرات يا هر امر ديگري كه در حدود عمليات گمركي باشد نيز به كار مي‌رود مانند: مامور گمرك، حقوق گمركي، اداره گمرك و اظهارنامه گمركي.

با توجه به تعاريف به عمل آمده مي‌توان گفت گمرك سازماني است مالي و اقتصادي كه از دير زمان در كشورها وجود داشته و در هر زمان بنا به مقتضيات زمان و خواست حكومت ها شكل و سازماني خاص به خود گرفته است تا به صورت فعلي درآمده است. گمرك به طور قانوني نقش تطبيق واردات و صادرات را با مقررات وضع شده براي واردات و صادرات دارد. بنابراين در ورود يا صدور كالا نقش گمرك آن است كه:

• الزامات قانوني در ورود و صدور كالا توسط واردكنندگان يا صادركنندگان رعايت شود.
• محدوديت ها و ممنوعيت هاي وضع شده مراعات شود.
• معافيت ها و تخفيف هاي توصيه شده به موجب قانون در صورت تطبيق مشخصات كالا، به وارد يا صادركننده داده شود.
• حقوق و عوارضي را كه وضع شده است، به طور صحيح وصول نمايد.

ساختار تشكيلاتی گمرك در ایران بعد از انقلاب اسلامی

به بخش اصلی مقاله میرسیم. یعنی جایی که به پرسش چگونگی ساختار تشکیلاتی گمرک در ایران پاسخ خواهیم داد. سازمان گمرك ايران، از يك ستاد مركزي و 10 حوزه نظارت تشكيل گرديده است. رئيس كل گمرك كه سمت معاونت وزير امور اقتصادي و دارایي را دارا مي‌باشد، بالاترين مقام گمرك ايران است. ستاد مركزي كه بر مناطق ده گانه و گمركات اجرایي مستقر در تهران سرپرستي و نظارت دارد از حوزه رياست كل و چهار معاونت، تشكيل گرديده است. حوزه هاي نظارت ده گانه در مناطق مختلف كشور، بر گمركات اجرایي نظارت دارند. در تهران گمركات مهرآباد، شهريار، غرب، جنوب تهران، امانات پستي و نمايشگاه زيرنظر ستاد مركزي فعاليت مي‌كنند.

تعداد گمركات اجرایي كشور كه در تهران و شهرستان ها و اقصي نقاط مرزي و بعضي از جزاير خليج فارس و بازارچه‌هاي مرزي كشور مستقر هستند، مشتمل بر 129 واحد است. ستاد مركزي گمرك ايران متشكل از واحدهایي است كه نقش هدايت كننده و هماهنگ سازي حوزه هاي نظارت و گمركات كشور را برعهده دارند و حسب مورد، به ابلاغ مقررات، دستورالعمل ها و مصوبات و ساير اقداماتي كه جهت اجرا لازم است اعلام شود، اقدام مي‌نمايد و يا به رسيدگي و اعلام نظر نهایي در مورد سئوالات يا اختلافاتي مي‌پردازد كه ازطرف گمركات كشور، استعلام شده‌اند. بدين منظور اداره كل حراست، اداره كل هماهنگي امور مناطق، دفتر روابط عمومي و بين‌الملل، اداره كل بازرسي و كميسيون رسيدگي به حل اختلافات گمركي تحت نظارت رئيس كل انجام وظيفه مي‌نمايند.

معاونت هاي چهارگانه گمرك ايران مشتمل بر ادارات كل و دفاتري به شرح ذيل مي‌باشند:

1. معاونت امور گمركي مشتمل است بر دفاتر امور واردات، امور صادرات، اداره كل تعيين ارزش و تعرفه.
2. معاونت حقوقي مشتمل بر اداره كل نظارت بر ترانزيت، اداره كل بازبيني و دفتر حقوقي و قضايي مي‌باشد.
3. معاونت اداري و مالي شامل ادارات كل خدمات و تداركات، اموراداري، امور مالي و دفاتر ساختمان و طرح هاي عمراني، تشكيلات و بودجه است.
4. معاونت طرح و برنامه متشكل است از دفتر برنامه ريزي و بهبود سيستم هاي گمركي، دفتر آمار و خدمات ماشيني، دفتر آموزش و تحقيقات و نيز پروژه ملي اتوماسيون گمركي “نگار” است.

نقش و وظایف گمرک جمهوری اسلامی ایران

بعد از پرداختن به چگونگی ساختار تشکیلاتی گمرک در ایران بهتر است با نقش و مسئولیت های این سازمان هم بیشتر آشنا شویم. گمرك ايران به عنوان مرزبان اقتصادي كشور، نقش مهمي در وصول درآمدهاي دولت و همچنين اجراي سياست ها و خط مشي‌هاي اقتصادي-بازرگاني كشور دارد. اعمال سياست هاي اقتصادي دولت در زمينه بازرگاني خارجي از قبيل حمايت از توليدات داخلي، كنترل ارز، كنترل الگوي مصرف، انتقاد دانش فني و غيره از جمله وظايفي است كه انجام آن به عهده گمرك جمهوري اسلامي ايران است. در اين راستا اجراي مقررات صادرات و واردات، تشخيص و اخذ حقوق و عوارض گمركي و سود بازرگاني، مبارزه با قاچاق، نظارت بر ترانزيت، پردازش و انتشار آمار بازرگاني خارجي از جمله وظايف كلي گمرك محسوب مي‌گردد.

تحويل گرفتن كالاهاي وارداتي، صادراتي و مسافري از طريق زميني، دريايي و هوایي، نگهداري و حفاظت آن ها در انبارها و اماكن گمركي و نظارت بر تحويل و تحول كالاهاي مزبور تا انجام تشريفات قانوني و ترخيص آن توسط صاحب كالا، يا نماينده قانوني وي و همچنين نظارت بر سلامت كالاهاي ورودي و خروجي از طريق اعمال مقررات قرنطينه، بهداشت و استاندارد و نيز ممانعت از ورود كالاهاي ممنوعه شرعي و قانوني و كالاهایي كه در تعارض با فرهنگ و شئون ملي است، از جمله اموري است كه مسئوليت انجام آن بر عهده گمرك است. همچنین نظارت هاي گمركي بر كالاهاي وارداتي به منظور اعمال محدوديت ها و مقررات بهداشتي و استانداردهاي ملي و نيز كنترل محل ساخت يا خواص و مشخصات اصلي كالاهاي مصرفي وارداتي به منظور حمايت از مصرف كنندگان و جلوگيري از اغفال آن ها از جمله مسئوليت هایي است كه گمرك عهده دار انجام آن است.

در محتوای بالا سعی کردیم تا ضمن ارائه تعریفی مناسب و بین المللی برای گمرک، ساختار تشکیلاتی جمهوری اسلامی ایران را نیز به همراه نقش و وظایف این سازمان بررسی کردیم. در مقاله بعدی در ادامه بررسی های تاریخچه های این حوزه، به سراغ حمل و نقل دریایی و تاریخچه کشتیرانی می رویم.