سیر تحول صنعت حمل و نقل ایران از گذشته تاکنون

با نگاهی به گذشته حمل و نقل کشورمان، از ابتدای زندگی انسان یکی از حرفه‌ هایی که جهت ادامه زندگی و رفاه بوده، حمل و نقل به شیوه‌های گوناگون بوده است. بسیاری از افراد در گذشته با حمل و نقل بذر کشاورزی، محصولات مختلف و مایحتاج زندگی، امور خود را می‌گذراندند. در زمان قدیم انسان برای اینکه بتواند حمل و نقل را به روش راحت‌تری به انجام برساند، چرخ را اختراع کرد و حیوانات مختلفی را برای حمل و نقل به کار بست. با توجه به این شرایط به مرور زمان تحول صنعت حمل و نقل به روش‌های گوناگونی انجام شد. در کشور ما همه حمل و نقل به همین صورت آغاز شده و تاریخچه حمل و نقل در ایران هم به همین ترتیب بوده است. در متن زیر عناوین زیر را خواهید یافت:

• تاریخ مدرن ایران و سیر تحول صنعت حمل و نقل
• تقسیم بندی دوران تحول صنعت حمل و نقل
• سیر تحولات

تاریخ مدرن ایران و و سیر تحول صنعت حمل و نقل

ساختار و سازمان آن چه امروز به عنوان وزارت راه و ترابری مسئولیت احداث و نگهداری سیستم حمل و نقل کشور را بر عهده گرفته است، در طول مدتی که از فعالیت آن می گذرد به دفعات دچار تغییر و تحول گردیده است. روند تحول صنعت حمل و نقل در تاریخ ایران را می توان به دوره های زیر تقسیم بندی نمود:

تقسیم بندی دوران تحول صنعت حمل و نقل

وزارت فوائد عامه

در سال 1298 هجری قمری و در دوران سلطنت ناصر الدین شاه قاجار، مزارت فوائد عامه تاسیس شد. وظایفی همچون امور مربوط به احداث راه، پل و راهداری برعهده این وزارتخانه گذاشته شد. این وزارتخانه تدریجا در سال های پس از تاسیس به وظایف دیگری مانند تجارت و فلاحت پرداخته که به همین دلیل بعدها به نام فوائد عامه و تجارت و فلاحت تغییر نام یافت. هزینه های راه سازی در این دوران با اخذ باج راه که در راهدارخانه ها گرفته می شده، تامین می گردید. این مبلغ سالیانه از سه میلیون ریال تجاوز نمی کرد.

اداره کل طرق و شوارع

از سال 1301 اداره ای به نام اداره کل طرق و شوارع در وزارت فلاحت و تجارت و فوائد عامه به منظور اقدام موثر برای ساختمان راه ها، نگهداری و بهره برداری تشکیل گردید. اداره کل طرق و شوارع، راه های کشور را به نواحی مختلف تقسیم و مسئولیتی برای اداره امور تعمیر و نگهداری آن ها معین کرد.

تشکیل وزارت طرق و شوارع

در سال 1308 به موجب قانونی که از مجلس شورای ملی گذشت، اداره کل طرق و شوارع به وزارت طرق و شوارع تبدیل شد. با تاسیس وزارت مذکور، راه سازی در ایران گسترش یافت و با امکاناتی که تدریجا فراهم شد، برنامه ها و پروژه های راه سازی ادامه پیدا کرد.

تشکیل وزارت راه

در سال  وزارت طرق و شوارع با تصویب مجلس شورای ملی به وزارت راه تغییر نام یافت.

تغییر نام وزارت راه به وزارت راه و ترابری

در تاریخ 16 تیر 1353 به منظور اعمال سیاست جامع و هماهنگ برای ترابری کشور و توسعه و تجهیز، گسترش، نگهداری و ایجاد تاسیسات زیربنایی آن با توجه به مقتضیات توسعه اجتماعی، اقتصادی و عمرانی و دفاع ملی با رعایت قوانین مربوط نام وزارت راه و ترابری تغییر یافت.

سیر تحولات

سیر تحول صنعت حمل و نقل در این صد سال آهنگی نه چندان سریع داشته و نهایتا تبدیل به آن چه امروز ساختار حمل و نقل کشور را تشکیل می دهد، شده است. باید توجه داشت که در طی بیش از یک قرن تاریخ مدرن حمل و نقل در ایران، ایجاد زیر ساخت ها و تاسیسات ارتباطی منظما میان سازمان ها و ادارات گوناگون دست به دست می شده و بوروکراسی اداری حاکم بر این بخش و زیر مجموعه های آن مانع از پیدایش یک شبکه منظم و کارا و با امنیت برای جابجایی انسان، کالا و خدمات بوده است.

تقسیم بندی حمل و نقل

همچون سایر مناطق جهان، حمل و نقل در ایران به دو بخش جابجایی مسافر و حمل کالا تقسیم می گردد. از دیدگاه شبکه حمل و نقل مسافر نیروی کاری است که در جایگاه عوامل تولید همیشه نقش اساسی را بر عهده دارد. مسافر همچنین به عنوان مصرف کننده نهایی کالاهای تولیدی مورد توجه سیستم های توزیع در بخش حمل و نقل می باشد. از سوی دیگر کالا به صورت های مختلف زیر قابل طبقه بندی است:

1. کالای سرمایه ای
2. کالای واسطه ای
3. کالای نهایی

کالای سرمایه ای

عامل مکمل نیروی کار در ساختار عوامل مهم اقتصادی است.

کالای واسطه ای

به عنوان حلقه ارتباطی در تولید نهایی عمل می کند و عدم حضور آن ها در بازار مصرف، روند تولید را کاهش می دهد. به عبارت دیگر عامل اصلی کاهش بهره وری، صرف نظر از بحث مدیریتی و تخصیص منابع، مسئله دسترسی به عوامل تولید است که نظام حمل و نقل در بر طرف ساختن نارسایی ها و برقراری ارتباط میان تولید کننده و مصرف کننده نقشی مهم را عهده دار می باشد. همچنین حمل و نقل عامل مهمی است که در نظم دهی به فعالیت ها نقش موثری را عهده دار می شود.

کالای نهایی

مورد مصرف مستقیم مردم اعم از نهاد خانواده یا سازمان است. این کالاها تنها زمانی به مطلوبیت واقعی می رسند که دسترسی به موقع به آن ها میسر می باشد. در غیر این صورت کالای با کارآیی پایین تر جایگزین آن ها می گردند.

بنابراین دیدیم که حمل و نقل در ایران چه سیری را برای تحول طی کرده است. همچنین به وضوح می توان دریافت که پدیده حمل و نقل تا چه اندازه نقشی حساس در ایجاد تعادل در بنگاه های اقتصادی و حتی نهاد خانواده ایفا می نماید.