بنادر و انواع آن

اگر در حوزه لجستیک بین الملل فعالیت می کنید، می دانید که دانستن مفاهیم پایه چقدر حائز اهمیت است. گاهی عدم آگاهی از این مفاهیم شما را به دردسری عظیم می اندازد. بنابراین قطعا مطالب عنوان شده در این مقاله برای شما یاری رسان خواهد بود. در این مقاله در خصوص بنادر و انواع آن و دسته بندی های مختلف آن حرف خواهیم زد. همچنین در این مقاله عناوین زیر را دنبال خواهید کرد:

• تعریف بندر
• انواع بنادر از نظر تعریف
• طبقه بندی بنادر از نظر بزرگی
• قوانین بنادر
• مشکلات و موانع بنادر
• مناطق بندری

تعریف بندر

بندر فضایی جغرافیایی است که در آن کشتی ها بتوانند پهلو بگیرند و بار جابجا شود. بنادر و انواع آن به عنوان محل ورود و صدور محموله ها شناخته می شوند و در بسیاری از موارد امکانات بسته بندی و حتی فرآیند تولید کالاها نیز در آن ها وجود دارد. به علاوه در بنادر، خدماتی نظیر سوخت رسانی، آب رسانی و تعمیر کشتی ها نیز ارائه می شود. بندرها نیز مانند سایر تاسیسات زیربنایی حمل و نقل، سرمایه گذاری زیادی را برای ایجاد بار انداز، اسکله، موج شکن، حفر کانال و نصب تجهیزات و غیره طلب می کنند. به همین دلیل هزینه استفاده از بندر معمولا بخش عمده ای از کل هزینه حمل کالا را شامل می گردد. به عنوان مثال هزینه حمل با کشتی متغیر و از 7درصد قیمت سیف (CIF)، تحویل در مبدا، برای کالاهایی صنعتی تا 15درصد برای کالاهای حجیم نوسان دارد. هزینه حمل کالاهایی نظیر الوار تا 30درصد قیمت نیز می رسد. از رقم هزینه حمل بین 40 تا 50 درصد مربوط به هزینه های بندری است.

انواع بنادر از نظر تعریف

بندر دریایی:

اصلاح بندر دریایی به آن دسته از بنادر اطلاق می شود که می توانند کشتی های اقیانوس پیما را بپذیرند.

بنادر داخلی (Inland Ports):

سایر بنادر چه رودخانه ای و چه دریاچه ای معمولا بنادر داخلی خوانده می شود.

بندر خشک (Dry Port):

بنادر بزرگ با تجهیزاتی همچون اسکله های عظیم، موج شکن، جرثقیل (Crane) و فورک لیفت (Fork Lift) برای تخلیه و بارگیری کشتی، یدک کش برای جابجایی کشتی در محوطه بندر، حوضچه خشک (Dry Dock) برای تعمیر کشتی ها، تسهیلات بسته بندی و فراورش و خدمات گمرکی مجهز می باشند. اصطلاح بندر خشک به محوطه وسیعی اشاره دارد که برای انبار کالا به صورت فله یا کانتینرها مورد استفاده قرار می گیرد و معمولا بوسیله چندین راه شوسه و ریل به بندر اصلی متصل می باشد.

بندر آب گرم (Warm Water Port):

یک بندر آب گرم به بندری گفته می شود که آب های آن در زمستان دچار یخبندان نشده و بنابراین در تمامی سال قابل استفاده باشد. این گونه بنادر دارای اهمیت ژئوپولیتیکی و اقتصادی فراوان می باشد. دو بندر سن پطرزبورگ، در روسیه و والدز (Valdez) در آلاسکا نمونه قابل توجهی می باشند.

طبقه بندی بنادر از نظر بزرگی

طبقه بندی بنادر از نظر بزرگی کار دشواری است زیرا فاکتورهای گوناگونی در این طبقه بندی می تواند مورد نظر باشد. وزن کالاها، حجم بار، میزان درآمد تعداد کشتی ها یا تعداد کانتینرهای تخلیه و بارگیری شده هر یک می تواند ملاک فعالیت یک بندر باشد. لیکن اغلب سازمان های جهانی بنادر را بر حسب حجمی تعداد کانتینر (TEU) طبقه بندی می کنند. TEU مخفف Twenty Foot Equivalent Unit یا کانتینرهای با طول 20 فوت می باشد (8*8*20 فوت). یک کانتینر 20 فوتی معادل یک TEU محاسبه می شود و یک کانتینر 40 فوتی دو TEU می باشد. عمده ترین بنادر کانتینری جهان در جنوب شرقی آسیا، شمال غربی اروپا و ساحل غربی ایالات متحده قرار دارند و این امر بیانگر الگوی تجارت جهانی میان مناطق تولید و مصرف می باشد.

کشورهای شرق آسیا با توسعه امکانات زیربنایی بندری و کاهش مقررات اداری و بوروکراتیک همچون تعرفه ها و مقررات گمرکی در اولین جایگاه عملکرد فعالیت های بندری جهان قرار دارند.

قوانین بنادر

بندرها عموما در اختیار بخش عمومی هستند و توسط دولت ها اداره می شوند. هر چند ممکن است فعالیت های خاصی غیر دولتی بوده و به وسیله بخشی خصوصی اداره شود. در بیشتر بنادر دولتی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه به علت وجود سیستم های کهنه و سنتی، ناقص بودن شبکه های اطلاع رسانی و قیمت گذاری نامناسب فعالیت های مختلف بندری (نظیر بارگیری، تخلیه و انبارداری)، صاحبان کشتی ها انگیزه چندانی برای استفاده از این بندرها از خود نشان نمی دهند. نیروی انسانی مازاد و سازمان نیافته مانعی برای بکارگیری تجهیزات مدرن تخلیه و بارگیری و سایر امکانات است و غالبا این نیروها با کار کردن در دو سا سه نوبت، عملا در برابر افزایش کارایی بندر و بکارگیری تجهیزات پیشرفته با کارایی بالا و توان جابجایی کالاهای بسیار سنگین مقاومت می کنند.

مشکلات و موانع بنادر

با وجود مشکلات و موانع فوق و فاکتور رایج ضعیف مدیریت، به علت ماهیت انحصاری بندرها، غالب آن ها در کشورهای در حال توسعه سود آورند. هر چند این سوددهی ناشی از تحمیل هزینه های غیرمنطقی به صاحبان کالاها و در نهایت مصرف کننده است و نه بازدهی اقتصادی بنادر و انواع آن در هر نوع تقسیم بندی.

نکته حائز اهمیت این است که با توجه به رشد سریع تجارت جهانی و زمان طولانی لازم برای ایجاد بنادر با تکنولوژی مدرن، تجهیزات جدید و انبارهای مناسب دارای توان تخلیه و بارگیری زیاد و انبار نمودن کانتینرها و کالاهای حجیم اقدام نموده و با توجه به حجم عظیم سرمایه گذاری در تاسیسات بندری از هم اکنون به فکر چگونگی تامین مالی چنین سرمایه گذاری عظیم ولی ضروری و حتمی باشند. در غیر این صورت محدودیت در تاسیسات و تجهیزات مدرن بندری مانع عمده ای در راه توسعه اقتصادی کشور خواهد بود. ایران از جمله از کشورهایی است که هر ساله مبلغ قابل توجهی هزینه تاخیر در تخلیه و بارگیری کشتی ها و یا خسارات صدمه به کالا در نتیجه کمبود انبار و امکانات دیگر متحمل می شود.

هر تصمیمی که درباره ایجاد بنادر و انواع آن در آینده، با هر نوع تجهیزات و امکانات گرفته شود، مسئله تامین نیروی انسانی متخصص و چگونگی مدیریت و بهره برداری کالا از جمله مسائل مهمی است که اهمیت آن کمتر از جنبه های فنی و مهندسی و امکانات و تجهیزات بندرها نخواهد بود. این مسئله در حال حاضر گریبان گیر بنادر اکثر کشورهای در حال توسعه می باشد.

مناطق بندری

امروزه بندر و گستره کارکردی آن محدود به یک شهر و پسکرانه آن نبوده و بعضا منطقه وسیعی را که شامل چندین شهر می باشد، در بر می گیرد. شاید آنچه در جغرافیای مدرن له آن “فضای کارکردی” (Functional Space) می گوییم در بهترین شکل خود در بنادر عمده جهان به نمایش در آمده است. ترنسپورت بندری، علاوه بر تجهیزات سخت افزاری نیاز مستمری به نیروی انسانی و خدمات وابسته داشته و این امر گسترش عرصه جغرافیایی بنادر را موجب گشته است. می توانید جدول بزرگترین مناطق بندری جهان را در سایت IATA (International Air Transport Association) ملاحظه بفرمایید.

بنابراین همان طور که گفتیم دانستن نکات و مفاهیم اولیه هم برای ورود به حوزه لجستیک بین الملل و هم در ادامه راه، راهگشای شما خواهد بود چه مفاهیم ابتدایی در خصوص گمرک و تاریخچه کشتیرانی باشد و چه بنادر و انواع آن. در این مقاله هم دیدید که چه دسته بندی های برای بنادر بین المللی وجود دارد. چه قوانینی حکم فرماست و چه موانع و مشکلاتی نیز موجود است.